Gerakan tajdid agama di Malaysia

Saringan dari buku "Aliran Dakwah di Malaysia: Satu titik Pertemuan" oleh Dr Abd Rahman Hj Abdullah, USM.
A. Era Singapore
1. Gerakan salafi/ tajdid/islah bermula di negeri-negeri selat (negeri2 tanpa sultan) sebabnya negeri2 selat tidak tertakluk pada kuasa sultan dan akta 1904 (tauliah agama dari sultan)
2. negeri selat yang paling utama dalam dakwah tajdid ialah Singapore. Di Singapore majalah tajdid pertama di keluarkan, yaitu al-Imam pd tahun 1906

3. Tokoh2 salafi malaya ketika itu ialah Syaikh Muhammad Tahir Jalaludin (w. 1956), Syed Syaikh al-Hadi dan Hj Abbas Mohd Taha.

4. Selain majalah, gerakan tajdid malaya juga menubuhkan madrasah (sekolah agama) di Singapore, antaranya : madrasah al-Iqbal (1907), madrasa al-Sagoff (1912) dan madrasah al-Junied (1927)

5. Kemuncak madrasah ialah penubuhan madrasah al-Ma'arif Singapore (1936) oleh syaikh Fadhullah Shuhaimi, lulusan al-Azhar dan pembawa aliran syaikh Muhammad Abduh dan al-Manar ke malaya.

Era Melaka
6. Dari Singapore, angin reformasi melanda Melaka yang dibawa oleh Syed Syaikh al-Hadi dgn penubuhan madrasah al-Hadi (1916). Ia kemudiannya ditutup kerana kurang sambutan dan Syed al-Hadi berhijrah pula ke Pulau Pinang (PP).
7. Gerakan tajdid Melaka diperkukuhkan oleh Syaikh Muhd Tahir di Alor Gajah (1926) kemudian berkembang lagi ke Jasin. Tokoh islah jasin ialah Hj Ahmad Amin, beliau menubuhkan madrasah Tarbiyah al-Diniyah kampung terentang Jasin (1940). pada tahun 1950, madrasah ini dinamakan madrasah Ansar asSunnah dan kemudian membangun mesjid Ansar as-Sunnah. Beliau cuba menubuhkan Persatuan Ansar asSunnah Malaya tapi ditolak Kerajaan dan buku beliau diharamkan oleh JAINS (jabatan agama Islam Negri 9) bertajuk Tuntutan Ilahi. Pertembungan gerakan sunnah melaka bertembung dgn kaum aliran tradisional bermula tahun 1931, tapi hasil campurtangan DO dan Residen British, ia dapat dikawal. TBC (tajdid di PP)

Gerakan Reformis di Pulau Pinang

8. Selepas kurang berjaya mengembangkan angin reformis di Melaka, Syed Syaikh al-Hadi berhijrah ke Pulau Pinang dan mendirikan Madrasah al-Masyhur (1919). beliau dibantu oleh syaikh Tahir Jalaludin, Abu Bakar Rafi' dan Abdulah al-Maghribi.

9. Tahun 1935, Syaikh Abdullah al-Maghribi mendirikan pula madrasah al-Huda al-Diniyah.

10. Syed Syaikh al-Hadi meninggalkan dunia akademia dan menceburkan diri sepenuh masa dalam penerbitan kitab, majalah dan menubuhkan syarikat percetakan sendiri (The Jelutong Press), majalah al-Ikhwan dan Saudara mendapat sambutan begitu juga novelnya Hikayat Faridah Hanom yg menjadi bestseller.

11. Tokoh Islah PP, Ibrahim Aqibi menubuhkan Persatuan Muhammadiah (dari versi asal Muhammadiah Indonesia) dan dibantu oleh ustAbu Bakar Hamzah

12. Pertelingkahan dgn aliran tradisionalis tercetus pada tahun 1953 dgn Mufti Pulau Pinang yang tidak senang dengan isu2 khilafiah yang dibawa oleh gerakan tajdid.

13. Ada beberapa usaha utk menyelesaikan pertikaian antara gerakan tajdid PP dan aliran tradisinalis yang diketuai oleh Mufti PP ketika itu termasuk debat agong yang dihadiri oleh A Hasan Bandung dan Ust Fadhulah Shuhaimi mewakili aliran tajdid (kaum muda) pada 2-3 May 1953.

14. Muzakarah ini tidak membawa apa-apa penyelesaian, malah semakin parah bila ia berterusan dalam bentuk serangan melalui kitab-kitab khasnya dari Ustaz A Hasan.

15. Selepas kemerdekaan (1957) gerakan tajdid malaya dipengaruhi oleh pergerakan Muhammadiyah Indonesia, tapi usaha menubuhkan persatuan Muhammadiah seMalaya tidak dapat didaftarkan. Tapi persatuan Muhammadiah PP lulus ditubuhkan pada tahun 1967. TBC

B. Perkembangan gerakan tajdid di Negeri-negeri Bersekutu (Perak-Selangor-NS)

1. Gerakan tajdid di Perak

Syaikh Tahir Jalaludin (w. 1956) pernah dilantik sebagai pemeriksa kiblat Mesjid oleh DYMM Sultan Perak. Tetapi aliran tajdid mula bergerak cergas bila kedatangan Syaikh Abdullah maghribi atas jemputan Sultan Perak sendiri, yg kemudian dia menjadi mudir Madrasal al-Idrisiah (1922). Tapi oleh kerana aliran tajdid yg dibawanya, ia disingkir oleh Sultan dan beliau berhijrah ke Pulau Pinang dan menubuhkan madrasah al-Huda pada tahun 1935.
Tokoh tajdid yg terunggul di Perak ialah Syaikh Abu Bakar alBaqir yang menubuhkan madrasah al-Ihya' al-Syarif di Gunung Semanggol Perak. Dari Madrasah itulah lahirnya parti Islam pertama Malaya, Hizbul Muslimin (dari sinilah lahirnya pulak ketokohan Dr Burhanuddin al-Helmi)

2. Gerakan tajdid di Selangor
Aliran tajdid juga merebak ke Selangor ke kampung Jeram, tapi pada tahun 1920'an meletus pertelingkahan pertama dgn kaum tua dalam isu Maulidur Rasul. Namun gerakan islah bertapak di Kg Jenderam (dengkil) dgn berdirimua madrasa al-Ubudiyah pd tahun 1922 oleh Hj Jalaludin Ismail. [Tapi sayang sekarang Kg Jenderam merupakan pusat aliran tradisionalis]

3. perkembangan tajdid di NS
Ia tertumpu di Kuala Pilah yang dicetuskan oleh Mawlana Muhammad Maadah (w.1943) yang kembali dari India (aliran hadith Deoband), beliau mendirikan madrasa Aliyyah Islamiah pd tahun 1939. Bila beliau wafat tahun 1943, beliau meninggalkan beberapa murid, yang paling terkenal ialah Imam Abdul Ghani dan kemudian anaknya Ust Hashim A Ghani. mereka seterusnya menubuhkan madrasa Ittiba' as-Sunnah dan mempunyai mesjid sendiri. Tahun 1956, mereka bersolat Juma'at berpisah dari majsjid kerajaan. Penubuhan pergerakan dan madrasah ittiba' as-Sunnah kuala Pilah telah menimbulkan pergeseran berpanjangan dgn MAINS (majlis agama dan adat istiadat NS, yg dikuasai aliran tradsionalis). Gerakan Ittiba' as-Sunnah menjadi terkenal ketika dipimpin oleh ustaz Hashim A Ghani.

C. Perkembangan gerakan tajdid di Negeri-negeri Melayu tidak Bersekutu (Johor-Perlis-Kelantan)

i) Johor DT
Johor juga mendapat semangat pembaharu dari Syaikh Muhammad Tahir pada tahun 1907. Begitu juga dgn kedatangan Syed Syaikh al-Hadi, 1909.

Polemik yg membantut aliran salafi di Johor ialah pengharaman buku "Ibadat RasuluLlah" oleh Syaikh Abu Bakar al-Ashaari dari Perlis oleh Mufti Johor ketika itu Dato' Sayyid Alwi bin Thahir al-Haddad (w. 1962) (Fatwa2 Mufti Kerajaan Johor, Jld 2, 1981)
Pengharaman itu dibantah Prof Hamka yang menulis buku "Teguran Suci Terhadap Mufti Johor, Singapore: 1958.
Ekoran fatwa itu, pengaruh islah/salafi terbantut di Johor

ii) Perlis

Gerakan tajdid/islah di Perlis mempunyai sejarah yg paling gemilang. Gerakan islah katanya dimulai oleh Kiyai Kecik dan Faqih Sidin dari Indonesia. Tapi gerakan Islam pernah berkrisis dgn pihak istana hingga seorang tokoh reformis (Hj Ihsan Hj Abd Manan) diperintah usir dari Perlis. Tapi gerakan islah telah dimartabatkan oleh tiga Mat (Ahmad Hj Muhammad, Wan Ahmad W Daud, Ahmad Mohd Hashim). Manakala champion Islah Perlis ialah Syaikh Abu Bakar al-Ashaari yang merupakan Imam Besar mesjid Alwi Kangar.
Kemuncak kejayaan gerakan Islah ialah undang2 tubuh kerajaan Perlis 1959 dan peruntukan 1963 bahawa rujukan fatwa Perlis AQ dan asSunnah, adalah bebas madzhab dan pada tahun 1964, ajaran sunnah dimartabatkan sebagai ideologi resmi Perlis.

C. Perkembangan gerakan tajdid di Negeri-negeri Melayu tidak Bersekutu (Johor-Perlis-Kelantan)

iii) Kelantan

Aliran sunnah di Kelantan dicetus oleh Tok Khurasan yg membawa ajaran reformis Shah WaliyuLLah al-Dihlawi. Tok Khurasan adalah pelopor aliran sunnah Kelantan yg memperkenalkan pengajian sunan sittah. Tok Khurasan berasal dari Iran dan berhijrah ke Kelantan tahun 1912 dari India. Ia dibantu oleh murid2nya Nik Abdullah Wan Musa (w. 1935), Hj Nik Muhammad Saleh dan Hj Abdullah Nuh.
Gerakan sunnah Kelantan turut dibantu oleh tokoh2 tradisional/tareqat moderat spt Hj Wan Musa Abdul Samad (w. 1939), Hj Yaakob Hj Ahmad (w. 1957) dan Haji Muhammad Hj Mohd Said Khatib @ Dato' Laksamana yang menerbitkan majalah Pengasuh pd tahun 1918.

Tokoh2 sunah yg lain yg berperanan ialah Ust Nik Mat (ayahanda kepada TG Nik Aziz, MB kelantan sekarang) dan dari ayahnya TG Nik Aziz juga beraliran sunnah walaupun tidak menzahirkannya dgn jelas.

Aliran baru gerakan sunnah diteruskan oleh Ust Abdullah al-Qari Hj Salleh (AQHAS), tokoh buku Malaysia dan Maulana Asri Hj Yusof dari Darul Kautsar

Gerakan tajdid di Malaya 5/5 (akhir)

Fenomena kebangkitan Islam (sahwah Islamiah) bergema hasil ledakan pergerakan Ikhwan dan Jama'ate Islami khususnya melalui buah pena Syed Qutb dan al-Maudoodi. Ia mencetuskan gerakan kebangkitan Islam spt ABIM, PKPIM dan juga melanda IPTA, khasnya Univ Malaya dan ITM. Antara tokoh tajdid kontemporer yg hebat ialah Prof Syed Naguib al-Attas (UM), Dr Mahmood Zuhdi dan Dr Mohd Kamil Abd Majid (UM, Ust Abd Ghani Shamsuddin (ITM), Dr Siddiq Fadhil, Dr Muhd Nur Manuty dan Dr Muhammad Kamal Hasan. Kerancakan itu bertambah meluas dan lebih bersifat kulli dengan kemunculan Dr Yusof al-Qardhawi yg membawa mesej Tajdid kulli (menyeluruh) dan kontemporeri.

Manakala kebangkitan khusus gerakan sunnah/salafi di Malaysia yg berpaksi kpd Syaikhul Islam Ibn Taymiyah dan Muhammad Abd Wahab diimarahkan oleh tokoh2nya spt Dr Abdullah Yasin yg berasal dari Riau (sekarang berkhidmat di IPTA perlis), Dr Mohd Radzi Othman (USM), Dr Johari Mat, Dr Abd Aziz Mat Zain, dll.